ابوالحسن ثابت بن اسلم حلبیثابت بن اسلم حلبی، فقیه و نحوی و قاری شیعی اهل حلب است. ۱ - مشخصاتکنیه اش ابوالحسن و از شاگردان بر جسته ابوالصّلاح حلبی (متوفی ۴۴۷) بود و پس از او تصدی کارهایش را بر عهده گرفت. [۱]
محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۱۷۶، ج ۱۸، چاپ شعیب ارنوؤط و محمدنعیم عرقسوسی، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
[۲]
ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، ج۲، ص۷۵، حیدرآباد دکن ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱، چاپ افست بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
ثابت سرپرست کتابخانه ای از موقوفات سیف الدوله حمدانی (حک: ۳۳۳ـ۳۵۶) در حلب بود. [۳]
حوادث و وفیات ۴۴۱ـ۴۶۰ ه، ص ۴۹۹، محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۴۴۱ـ۴۶۰ ه، بیروت ۱۴۱۴/ ۱۹۹۴.
در قرن ششم، منتجب الدین رازی [۴]
علی بن عبیداللّه منتجب الدین رازی، فهرست اسماء علماء الشیعة و مصنفیهم، ج۱، ص۳۵، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
از ثابت بن احمدبن عبدالوهاب حلبی فقیه یاد کرده است که شاگرد ابوالصّلاح حلبی بوده؛ اما آقابزرگ طهرانی [۵]
آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۴، ص۲۲۶.
او را کسی جز ثابت بن اسلم و متأخر از او دانسته است.
۲ - تالیفاتاز تألیفات ثابت، کتابی ذکر شده است در اثبات این‌که قرائت عاصم بن ابی النَّجود (متوفی ۱۲۷) منطبق با قرائت قریش بوده است. [۶]
حوادث و وفیات ۴۴۱ـ۴۶۰ ه، ص ۴۹۹، محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۴۴۱ـ۴۶۰ ه، بیروت ۱۴۱۴/ ۱۹۹۴.
[۷]
آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۴، ص۲۲۶.
اثر دیگر ثابت، ابتداء دعوة العبیدیین و کشف عُوارهم است [۸]
آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱، ص۶۰.
و در آن گزارشی از دعوت اسماعیلیان آورده و به نقد آرای آنان پرداخته است. [۹]
محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۱۷۶، ج ۱۸، چاپ شعیب ارنوؤط و محمدنعیم عرقسوسی، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
[۱۰]
حوادث و وفیات ۴۴۱ـ۴۶۰ ه، ص ۴۹۹، محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۴۴۱ـ۴۶۰ ه، بیروت ۱۴۱۴/ ۱۹۹۴.
اسماعیلیان معتقد بودند که او با نوشتن این کتاب مذهب آنان را به نابودی کشانده است، [۱۱]
حوادث و وفیات ۴۴۱ـ۴۶۰ ه، ص ۴۹۹، محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۴۴۱ـ۴۶۰ ه، بیروت ۱۴۱۴/ ۱۹۹۴.
[۱۲]
صفدی، ج۱۰، ص۴۷۰.
ازاین رو به دستور مستنصر ، خلیفه فاطمی (حک: ۴۲۷ـ۴۸۷)، او را دستگیر کردند، به مصر بردند و به دار آویختند [۱۳]
محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۱۷۶، ج ۱۸، چاپ شعیب ارنوؤط و محمدنعیم عرقسوسی، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
[۱۴]
حوادث و وفیات ۴۴۱ـ۴۶۰ ه، ص ۴۹۹، محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۴۴۱ـ۴۶۰ ه، بیروت ۱۴۱۴/ ۱۹۹۴.
و کتابخانه حلب را که در آن زمان دارای ده‌ها هزار جلد کتاب بود، آتش زدند. [۱۵]
محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۱۷۶، ج ۱۸، چاپ شعیب ارنوؤط و محمدنعیم عرقسوسی، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
[۱۶]
حوادث و وفیات ۴۴۱ـ۴۶۰ ه، ص ۴۹۹، محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۴۴۱ـ۴۶۰ ه، بیروت ۱۴۱۴/ ۱۹۹۴.
در مورد آثار دیگر او و یا نسخ خطی یا چاپی آثار مذکور اطلاعی در دست نیست. ۳ - سال قتل ثابتتاریخ ذهبی که قدیم ترین منبع درباره ثابت بن اسلم است، تاریخ قتل او را حدود سال ۴۶۰ ذکر کرده است [۱۷]
حوادث و وفیات ۴۴۱ـ۴۶۰ ه، ص ۴۹۹، محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۴۴۱ـ۴۶۰ ه، بیروت ۱۴۱۴/ ۱۹۹۴.
و تراجم دیگر به اتفاق، نیز همان تاریخ را ضبط کرده اند. [۱۸]
صفدی، ج۱۰، ص۴۷۰.
[۱۹]
ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، ج۲، ص۷۵، حیدرآباد دکن ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱، چاپ افست بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
۴ - فهزست منابع(۱) آقابزرگ طهرانی، الذریعه. (۲) ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، حیدرآباد دکن ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱، چاپ افست بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱. (۳) محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۴۴۱ـ۴۶۰ ه، بیروت ۱۴۱۴/ ۱۹۹۴. (۴) محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج ۱۸، چاپ شعیب ارنوؤط و محمدنعیم عرقسوسی، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶. (۵) صفدی. (۶) علی بن عبیداللّه منتجب الدین رازی، فهرست اسماء علماء الشیعة و مصنفیهم، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶؛ ۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ثابت بن اسلم حلبی»، شماره۴۲۰۶. |